منفی‌بافی یا فاجعه سازی به حالتی گفته می‌شود که فرد همیشه بدترین حالت را برای وقایع نامشخص در نظر بگیرد. کسی که ذهن منفی‌باف دارد، معمولاً شرایط را بدتر از چیزی که واقعاً هست، می‌بیند و مشکلات خود را مبالغه می‌کند. به طور مثال ممکن است فردی نگران نمره امتحانش باشد؛ اگر این فرد تفکر فاجعه ساز داشته باشد تصور می‌کند که اگر نمره بدی در امتحان کسب کند به این معنی است که او دانش آموز بدی است و نمی‌تواند مدرک پایان دوره خود را کسب کند یا حتی در آینده شغل مناسبی داشته باشد. بسیاری از آدم‌های موفق ممکن است در بعضی درس‌ها نمره خوبی کسب نکرده باشند و نمره پایین به منزله عدم موفقیت در آینده نیست اما افراد منفی‌باف این موضوع را نمی‌توانند درک کنند.

افراد دارای ذهن فاجعه ساز معمولاً می‌دانند که ذهنشان به صورت غیر طبیعی منفی‌بافی می‌کند اما تصور می‌کنند نمی‌توانند کنترلی روی افکار خود داشته باشند. در واقع این تصور اشتباه است و روش‌های مختلفی برای غلبه بر منفی‌بافی یا فاجعه سازی وجود دارد که در این مقاله به آن‌ها پرداخته شده است.

علت منفی‌بافی

علت اصلی منفی‌بافی هنوز به صورت کامل مشخص نیست، اما ممکن است این موضوع نوعی مکانیسم سازگاری باشد که فرد از والدین یا سایر شخصیت‌های اصلی زندگی‌اش آموخته باشد یا در حالتی دیگر این مکانیسم در نتیجه یک اتفاق و تجربه تلخ فعال شود. گاهی اوقات منفی‌بافی می‌تواند در نتیجه تغییرات مواد شیمیایی مغز نیز ایجاد شود.

تحقیقات پیشنهاد می‌دهد که افراد دارای تصور فاجعه ساز یا مبتلا به درد مزمن تغییراتی در ناحیه هیپوتالاموس و پاسخ‌های هیپوفیزشان رخ می‌دهد و نواحی از مغز که احساسات را تنظیم می‌کند نیز فعالیتشان تغییر می‌کند.

افراد مبتلا به اضطراب فراگیر یا افسردگی و همچنین افرادی که غالباً خسته و بی‌حال هستند نیز مستعد منفی‌بافی می‌باشند.

چه موقعیت‌هایی منفی‌بافی را تحریک می‌کند؟

شرایط و موقعیت‌های مختلفی می‌تواند منجر به فاجعه سازی شود که معمولاً در سه گروه دسته بندی می‌شوند:

ابهام

ابهام و عدم قطعیت می‌تواند موجب شروع منفی‌بافی شود. به طور مثال در صورتی که فرد دارای ذهن فاجعه ساز پیامی با این مضمون دریافت کند که “لازم است صحبت کنیم”، با توجه به این که مشخص نیست محتوای صحبت مثبت است یا منفی، بدترین حالت‌های ممکن را در نظر می‌گیرد.

ارزش

روابط و موقعیت‌های با ارزش بالا و مهم می‌تواند فرد فاجعه ساز را دچار منفی‌بافی کند. زمانی که شخص یا موقعیتی برای یک فرد منفی‌باف مهم باشد، فکر از دست دادن یا پیش آمدن مشکل می‌تواند سخت‌تر باشد. به طور مثال شخص فاجعه ساز در صورتی که برای مصاحبه شغلی مورد علاقه‌اش برود، زمانی که هنوز جوابی دریافت نکرده مدام به این موضوع فکر می‌کند که در صورت قبول نشدن در مصاحبه چقدر ناراحت و ناامید خواهد شد.

ترس

ترس و به خصوص ترس غیر منطقی عامل مهمی در منفی‌بافی است. به طور مثال اگر شخص فاجعه ساز از دکتر رفتن بترسد، بدترین حالت‌های ممکن را برای تشخیص پزشک در نظر می‌گیرد، حتی اگر فقط برای یک چک آپ ساده مراجعه کرده باشد.

سایر بیماری‌های روانی مرتبط با ذهن فاجعه ساز

درد مزمن

در بسیاری از موارد فردی که دارای یک درد مزمن است دچار منفی‌بافی نیز می‌شود. افراد دارای درد مزمن به این دلیل که دائماً در معرض درد هستند تصور می‌کنند که حالشان هیچ‌وقت خوب نمی‌شود و هیچ‌وقت راحتی را تجربه نخواهند کرد. این فکر باعث می‌شود که این افراد از انجام فعالیت‌های فیزیکی خودداری کنند که این موضوع نه تنها کمک کننده نیست بلکه حال آن‌ها را بدتر نیز خواهد کرد.

مطالعاتی که روی افراد مبتلا به روماتیسم انجام شده نشان می‌دهد که منفی‌بافی تجربه درد آن‌ها را بیشتر می‌کند. سایر مطالعات نیز از این موضوع پیروی می‌کنند به همین دلیل پیشنهاد می‌شود که در درمان بیماری‌های مزمن، منفی‌بافی و فاجعه سازی نیز مورد هدف قرار بگیرد.

اختلال اضطراب و اختلال افسردگی

فاجعه سازی با اختلالات اضطرابی و افسردگی نظیر اختلال اضطراب فراگیر (GAD)، اختلال وسواس اجباری (OCD) و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌تواند در ارتباط باشد. یک مطالعه که در سال ۲۰۱۵ بر ۲۰۰۰ نوجوان انجام شد نشان داد که آن‌هایی که منفی‌باف بودند به میزان بیشتری اختلالات اضطرابی را بروز می‌دادند. یک مطالعه دیگری که در سال ۲۰۱۲ انجام شد نشان داد که افسردگی ارتباط بسیار نزدیکی با فاجعه سازی دارد. کسانی که همیشه بدترین حالت‌ها را در نظر می‌گیرند به میزان بیشتری حس ناامیدی را تجربه می‌کنند که در نتیجه آن در معرض افسردگی قرار خواهند گرفت.

راه‌های درمان منفی‌بافی

جلسات روانشناسی

از آن جایی که منفی‌بافی ارتباط نزدیکی با بیماری‌های روانی دارد، روش‌های درمانی در بهبود آن می‌تواند بسیار مؤثر واقع شود. یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ نشان داد که درمان شناختی رفتاری (CBT) می‌تواند در درمان فاجعه سازی کمک کننده باشد و نتایج مثبتی ارائه دهد. درمان شناختی رفتاری نحوه فکر کردن و الگوهای رفتاری فرد را مورد هدف قرار می‌دهد. مشاوره و جلسات روان‌شناسی به فرد کمک می‌کند که افکار غیر منطقی خود را شناسایی کرده و با افکار معقول و منطقی جایگزین کند. به طور مثال ممکن است فرد تصور کند به این دلیل که پروژه خود را دیر تحویل داده، رئیسش او را اخراج می‌کند و با مشکلات مالی مواجه خواهد شد. روان‌شناس به این فرد کمک می‌کند که افکار غیر منطقی خود را شناسایی کرده و این گونه فکر کند که من پروژه خود را دیر تحویل دادم، اما اگر از رئیسم عذرخواهی کنم و تعویق پروژه را جبران کنم او مرا درک خواهد و به خاطر یک اشتباه کوچک اخراج نخواهم شد.

کنترل ذهن

تکنیک‌های کنترل ذهن می‌تواند به فرد کمک کند که نسبت به افکارش آگاه شده و با آن‌ها هم‌هویت نشود. زمانی که فرد یاد بگیرد که افکارش واقعی نیست و تنها او را فریب می‌دهد می‌تواند ذهن خود را خاموش کند و منفی‌بافی را متوقف کند. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۷ بر افراد مبتلا به درد عضلانی مزمن انجام شد نشان داد که کنترل ذهن در بهبود درد این بیماران می‌توانست کمک کننده باشد.

دارودرمانی

منفی‌بافی یا فاجعه سازی غالباً از علائم سایر بیماری‌های روانی است و برای درمان آن معمولاً برای بیماری زمینه‌ای دارو تجویز می‌شود. دارویی که به طور اختصاصی منفی‌بافی را مورد هدف قرار دهد، در حال حاضر موجود نمی‌باشد.

اعتیاد به خرید که اختلال خرید اجباری یا خرید وسواسی نیز نامیده می‌شود به بیماری گفته شده که در آن فرد مبتلا کنترلی روی میلش به خرید نداشته باشد و بدون در نظر گرفتن عواقب کارش به صورت اجباری به خرید کردن روی ‌آورد. تحقیقات نشان داده که تقریباً ۱۰ الی ۱۵ درصد افراد با شدت‌های مختلف این بیماری را بروز می‌دهند. خرید وسواسی می‌تواند عواقب بدی در پی داشته باشد و فرد مبتلا را با مشکلات مالی و بدهی درگیر کند. در این مقاله در خصوص علائم و روش‌های درمان این اختلال صحبت شده است.

انواع اعتیاد به خرید

افرادی که به صورت افراطی خرید می‌کنند ممکن است به دلایل مختلفی این کار را انجام دهند. این دلایل می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• افرادی که در نتیجه استرس و اضطراب به خرید کردن روی می‌آورند.
• کسانی که همیشه برای انتخاب بهترین آیتم‌ها خرید می‌کنند و از این که بهترین اجناس را در اختیار دارند، احساس خوبی به آن‌ها دست می‌دهد.
• افرادی که دوست دارند در مقابل دیگران با توانایی خرید بالا به نظر برسند و معمولاً اجناس پر زرق و برق می‌گیرند.
• افرادی که به تخفیف و خرید با قیمت کم‌تر اعتیاد دارند و فقط به خاطر این که یک جنس ارزان‌تر از قیمت واقعی‌اش است آن را می‌خرند بدون آن که نیازی داشته باشند.
• افرادی که در چرخه خرید کردن و پس دادن گیر می‌افتند.
• افرادی که علاقه به جمع کردن و کلکسیون دارند و دوست دارند که همه انواع یا رنگ‌های یک جنس را داشته باشند.

علت ایجاد اعتیاد به خرید

بنا بر تحقیقات انجام شده افرادی که به خرید اعتیاد پیدا می‌کنند؛ در واقع مغزشان به حسی که هنگام خرید تجربه می‌کنند، معتاد می‌شود. این افراد زمانی که خرید می‌کنند مغزشان هورمون‌های اندورفینی و دوپامین ترشح می‌کند که به مرور زمان به آن عادت می‌کنند.

نشانه‌ها و علائم اعتیاد به خرید

در بسیاری از موارد تشخیص این که یک فرد به خرید کردن معتاد است، دشوار است. بسیاری از افراد به خرید کردن علاقه دارند و ممکن است هزینه‌های زیادی نیز پرداخت کنند، اما این موضوع به این معنی نیست که آن‌ها به خرید کردن اعتیاد دارند. در ادامه ویژگی‌های افراد معتاد به خرید آورده شده است.

نشانه‌های احساسی

مانند سایر اعتیادها، افراد معتاد به خرید ممکن است سعی در مخفی کردن اعتیاد خود کنند. احتمال دارد که آن‌ها در مورد خریدهای خود و مبالغی که برای آن پرداخت شده به اشخاص نزدیکشان دروغ بگویند و پنهان کاری کنند.

سایر نشانه‌های احساسی شامل:

• خرج کردن بیش از حد توان
• خرید کردن در نتیجه عصبانیت یا افسردگی
• خرید کردن به عنوان غلبه بر احساس گناه ناشی از خرید قبلی
• آسیب زدن به روابط به دلیل خرج کردن بیش از اندازه

نشانه‌های فیزیکی

برخلاف سایر اعتیادها که نشانه‌های فیزیکی ملموس بر جای می‌گذارد، اعتیاد به خرید نشانه فیزیکی ندارد. در برخی مواقع مشکلات مالی از نشانه‌های فیزیکی اعتیاد به خرید می‌تواند تلقی شود.

عوارض کوتاه مدت و دراز مدت خرید وسواسی

معمولاً احساسات کوتاه مدت اختلال خرید اجباری مثبت است. در بسیاری از موارد افراد بعد از خرید احساس خوبی دارند که البته ممکن است با احساساتی نظیر اضطراب یا پشیمانی نیز همراه باشد. این احساسات منفی می‌تواند سبب تحریک فرد به خرید کردن دوباره شود.

عوارض دراز مدت اعتیاد به خرید بسته به شدت اعتیاد می‌تواند متفاوت باشد. بعضی از افراد معتاد به خرید بعد از مدتی دچار مشکلات مالی شده با قرض‌ها و بدهکاری‌های خود درگیر می‌شوند. در این میان روابط شخصی این افراد نیز ممکن است آسیب ببیند و فرد از والدین، همسر یا فرزندانش جدا شود.

تست تشخیص اختلال خرید اجباری

اگر شما همچنان نمی‌دانید که آیا درگیر این اعتیاد هستید، از خودتان سؤال‌های زیر را بپرسید. اگر پاسختان به غالب سؤال‌های زیر مثبت باشد به این معنی است که احتمالاً دچار اعتیاد به خرید شده‌اید.

• آیا شما زمانی که احساس افسردگی و ناامیدی دارید به خرید می‌روید؟
• آیا شما با شخصی که به او نزدیک هستید به خاطر خرید کردن افراطی به مشکل برخورده‌اید؟
• آیا هنگام خرید احساس سرخوشی یا اضطراب دارید؟
• آیا بعد از خرید این احساس را دارید که یک کار سخت را به اتمام رسانده‌اید؟
• آیا تا به حال بعد از خرید احساس پشیمانی و گناه داشته‌اید؟
• آیا شما مکرراً اجناسی را می‌خرید که استفاده‌ای برای شما ندارند؟
• آیا شما همیشه به پول فکر می‌کنید؟

درمان دارویی اعتیاد به خرید

تحقیقاتی که در خصوص استفاده از دارو برای درمان اعتیاد به خرید انجام شده، هنوز به نتیجه خاصی نرسیده است، اما بسیاری از افراد مبتلا به اختلال خرید اجباری با مصرف داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی پیشرفت‌های خوبی نشان داده‌اند. بر اساس یک مقاله که در سالنامه روان‌پزشکی بالینی چاپ شده است، داروی ممانتین ممکن است بتواند به افراد معتاد به خرید کمک کند. این دارو در اصل برای درمان آلزایمر تولید شده و به بیماران معتاد به خرید کمک می‌کند که تصمیمات بهتری بگیرند و رفتارهای اجباری و کنترل نشده بروز ندهند. در درمان دارویی این نکته بسیار حائز اهمیت است که دوز مصرفی دارو مطابق با تجویز پزشک باشد زیرا در صورت سوء مصرف دارو ممکن است مشکلات جبران ناپذیری ایجاد شود.

عوارض جانبی داروی درمان اعتیاد به خرید

بهتر است که قبل از شروع مصرف دارو در خصوص عوارض جانبی داروی مورد نظر اطلاعات کافی کسب شود. عوارض جانبی دارو بسته به نوع دارویی که تجویز شده، متفاوت است. اگر داروهای ضد افسردگی تجویز شود، فرد ممکن است عوارض زیر را تجربه کند:

• حالت تهوع
• عدم توانایی خوابیدن در شب
• احساس اضطراب
• تعریق غیر قابل توضیح
• احساس خستگی یا گیجی
• سردرد

 مشاوره و درمان اعتیاد به خرید

جلسات روانشناسی و مشاوره می‌تواند در درمان اعتیاد به خرید بسیار کمک کننده باشد. در بسیاری از موارد عامل اصلی افراط در خرید مشکلات زمینه‌ای نظیر افسردگی و اضطراب است که لازم است این مشکلات در جلسه مشاوره شناسایی و ریشه یابی شده و راهکارهای مناسب برای غلبه به آن‌ها ارائه شود. گاهی اوقات افراد معتاد به خرید با مشکلات دیگری نظیر مصرف مواد مخدر نیز درگیر هستند. در این شرایط یک متخصص مجرب می‌تواند به فرد کمک کند تا دوباره کنترل زندگی خود را به دست بگیرد و سلامت روان خود را بازیابد.

برای بسیاری از افراد ماندن در خانه به دلیل پاندمی ویروس کرونا و سپری کردن شرایط قرنطینه سخت و استرس‌زا است. عدم قطعیت در خصوص آینده و این که شیوع این ویروس چه موقع کم‌تر می‌شود نیز شرایط را سخت‌تر می‌کند. بسته شدن کسب و کارها، تامین مخارج و نیازهای ضروری خانواده را با مشکل روبرو می‌کند. عدم آزادی کافی برای انجام کارهای مورد علاقه و همچنین عدم امکان ملاقات دوستان و خانواده از دیگر مواردی است که به سختی این دوران می‌افزاید. از این رو بسیاری از افراد در این شرایط به دلیل مشکلات ذکر شده دچار استرس، کم‌حوصلگی و در نتیجه آن پرخاشگری می‌شوند.

هدف از نگارش این مقاله آشنایی با راه‌های کنترل خشم در دوران قرنطینه و سپری کردن هر چه بهتر این شرایط می‌باشد.

محرک‌های خشم و عصبانیت خود را شناسایی کنید

اولین قدم برای کنترل خشم شناسایی آن است به این معنی که به خودآگاهی بیشتری نسبت به خشمتان رسیده و محرک‌های شروع آن را بشناسید. بر اساس انجمن روانشناسی در آمریکا، خشم یک احساس منفی است که معمولا با افکار خصومت آمیز، انگیختگی فیزیکی و رفتارهای نا به هنجار همراه است. خشم تنها یک احساس نیست و با تغییرات فیزیکی و ترشح هورمون‌هایی مانند آدرنالین که در زمان دعوا آزاد می‌شود، همراه می‌باشد. گاهی اوقات این تغییرات فیزیکی حتی بدون آن که فرد متوجه شود خشمگین است، ایجاد می‌شود.

خشم غالبا در مواجه شدن با رفتارهای اشخاص نزدیک به ما مانند همسر یا فرزندان ایجاد می‌شود به همین دلیل در شرایط قرنطینه به دلیل افزایش استرس ممکن است تنش بیشتری در خانواده‌ها ایجاد شود.

علائم خشم و عصبانیت شامل موارد زیر است:

• افزایش ضربان قلب
• افکار منفی پشت سر هم
• احساس انتقام
• گرفتگی ماهیچه و سردرد
• دعوا کردن
• مشت کردن دست
• خشونت فیزیکی

خودشناسی برای تسلط بر اعصاب

افراد مختلف پاسخ متفاوتی در مقابل خشم بروز می‌دهند. بعضی از افراد ممکن است سریع کنترل خود را از دست بدهند اما برخی دیگر قوی‌تر بوده و توانایی بیشتری در مدیریت احساسات دارند. زمانی که شما بتوانید احساسات خود را شناسایی کنید و به خودآگاهی بیشتری نسبت به آن‌ها برسید، مدیریت بهتری می‌توانید داشته باشید. مدیریت به این معنی نیست که خودتان را سرکوب کنید چرا که سرکوب احساسات می‌تواند نتایج بدتری در پی داشته باشد. در رابطه با کودکان موارد زیر ممکن است آغاز کننده عصبانیت والدین شود:

• زمانی که کودک به والدینش گوش ندهد.
• زمانی که کودک همه چیز را به هم می‌ریزد، صدایش بلند باشد یا نتواند احساساتش را کنترل کند.
• زمانی که کودک رفتار بدی در جمع داشته و این طور به نظر برسد که والدینش تربیت مناسبی نداشته‌اند.
• زمانی که کودک از خوردن غذایی که برایش آماده شده یا از لباس پوشیدن و تمیز کردن اتاقش اجتناب کند.
• زمانی که کودک با بی‌احترامی و عصبانیت با والدینش رفتار کند.

علاوه بر موارد گفته شده بسیاری از موارد دیگر در خصوص کودک می‌تواند منجر به خشم و عصبانیت شود. این موضوع نیز باید در نظر گرفته شود که کودک هم به خاطر شرایط قرنطینه، دور بودن از دوستان و ماندن در خانه ممکن است تحت فشار بوده و رفتارهای نامناسب از خود بروز دهد که موجب عصبانیت بیشتر والدینش شود.

راه‌کارهای کنترل خشم در دوران قرنطینه

بعد از افزایش خودآگاهی نسبت به عواملی که شما را خشمگین می‌کند، لازم است که راه‌کارهایی برای کنترل و مدیریت خشم در اختیار داشته باشید. این راهکارها شامل موارد زیر است:

با دوستان و اشخاص نزدیک صحبت کنید

صحبت کردن در خصوص مشکلات و مسائلی که شما را عصبانی می‌کند، می‌تواند به تخلیه هیجانی شما کمک کرده و از رفتارهای پرخاشگرانه آتی جلوگیری کند. همچنین به اشتراک گذاشتن مشکلات با افراد معتمد به شما یادآور می‌شود که دیگران نیز با مشکلات کم و بیش مشابه درگیر هستند و شما در این زمینه تنها نیستید.

ایده‌آل گرا نباشید

بعضی از افراد تصور مشخص و ایده‌آلی از زندگی و خانواده دارند و زمانی که تصورات ذهنی آن‌ها عملی نشده و انتظاراتشان برآورده نشود، عصبانی و پرخاشگر می‌شوند. این افراد باید در نظر داشته باشند که در زندگی هیچ‌وقت به ایده‌آل نرسیده و باید از نکات مثبت زندگی خود لذت ببرند. تمرکز بر ضعف‌ها و مشکلات تنها باعث ناامیدی خواهد شد.

در خصوص احساساتتان صحبت کنید

زمانی که شما احساسات منفی خود را بروز ندهید، این احساسات در شما تلنبار شده و ممکن است به شکل بد و همراه با خشونت بروز پیدا کند. هر چقدر که شما مهارت ارتباطی بالاتری داشته باشید به شکل سالم‌تری می‌توانید احساسات خود را بروز دهید.

 قبل از اعمال خشونت چند لحظه صبر کنید

زمانی که تمام وجود شما را خشم فرا می‌گیرد اندکی صبر کنید و چند نفس عمیق بکشید. عصبانیت خود را ببینید و به درک بهتری از این که عصبانیت چه تغییراتی در بدن شما ایجاد می‌کند برسید؛ در این صورت می‌توانید پاسخ سنجیده‌تری داشته باشید.

هوای تازه استنشاق کنید

زمانی که عصبانیت شما را کنترل می‌کند و شما دیگر نمی‌توانید آن را مدیریت کنید، محیط را ترک کرده و کمی هوای تازه تنفس کنید. این کار به شما کمک می‌کند که نسنجیده عمل نکرده و برخوردی نداشته باشید که بعدا از آن پشیمان شوید.

برنامه‌ریزی کنید

شما ممکن است حتی برای یک ماه دیگر در خانه بمانید پس بهتر است که برای خود برنامه منظمی مشخص کنید و طبق آن روز خود را سپری کنید. برنامه‌ریزی و داشتن یک ساختار مشخص به شما کمک می‌کند که کم‌تر دچار استرس شده و محرک‌های منفی کم‌تر شما را تحت تاثیر قرار دهد.

اندکی بیرون بروید و فعالیت بدنی را فراموش نکنید

با رعایت نکات ایمنی در صورت امکان حتی برای مدت زمان اندکی با خانواده خود بیرون بروید و فعالیت و تحرک داشته باشید. این کار هر چند کم می‌تواند حال و هوای شما را تغییر بدهد.

مشاوره کنترل خشم

هر چند که شرایط فعلی و قرنطینه می‌تواند سخت و استرس‌زا باشد اما در نهایت تمام می‌شود. بسیار حائز اهمیت است که در این شرایط اندکی بیشتر صبور باشیم و از تنش در خانواده کم کنیم. اگر با استفاده از تکنیک‌های ذکر شده باز هم نمی‌توانید عصبانیت خود را کنترل کنید، می‌توانید با افراد متخصص در این زمینه صحبت کنید. هیچ چیز بدی در خصوص صحبت کردن با روانشناس وجود ندارد و چه بسا یکی از بهترین کارهایی است که شما می‌توانید برای ارتقا شخصیت خود و کمک به خانواده‌ و اطرافیانتان انجام دهید.

به دلیل شیوع ویروس کرونا در صورت عدم تمایل به مشاوره حضوری شما می‌توانید در کلینیک سرای مشاور با روانشناسان برجسته به صورت تلفنی یا تصویری نیز ارتباط برقرار کنید.

اعتماد به نفس به معنای خیلی ساده یعنی چطور راجع به خودمان فکر می‌کنیم یا چگونه خود را قضاوت می‌کنیم. افرادی که اعتماد به نفس بالایی دارند احساس خوبی نسبت به خود و به صورت کلی زندگی دارند و به شیوه بهتری با چالش‌های زندگی مواجه می‌شوند. اما افرادی که اعتماد به نفس پایینی دارند، خودشان و زندگی را منفی‌تر و بحرانی‌تر از آن چیزی که واقعا هست، میبینند و چالش‌های زندگی را با استرس بیشتری پشت سر می‌گذارند یا تصور می‌کنند توانایی مقابله با مشکلات را ندارند. مهمترین مسئله این است که بدانیم کمبود اعتماد به نفس تقصیر خود فرد نیست. فاکتورهای مختلفی نظیر ژنتیک، فرهنگ، تجربیات دوران کودکی و … در میزان اعتماد به نفس نقش دارد. اما این به این معنی نیست که فرد نمی‌تواند اعتماد به نفس خود را تقویت کند یا الگوهای گذشته را از بین ببرد.

با توجه به این که افراد بسیاری ممکن است با کمبود اعتماد به نفس مواجه باشند، در این مقاله در خصوص اعتماد به نفس و سایر موارد مرتبط با آن صحبت شده است.

علائم و نشانه‌های کمبود اعتماد به نفس

افرادی که اعتماد به نفس پایین دارند معمولاً از قرار گرفتن در جمع‌های ناآشنا یا موقعیت‌‌های اجتماعی اجتناب می‌کنند. این افراد کم‌تر کارهای جدید را امتحان کرده و از مسائل چالش برانگیز دوری می‌کنند. در کوتاه مدت این اجتناب باعث می‌شود که زندگی مطمئن‌تر و امن‌تری داشته باشند، اما در دراز مدت دچار تنهایی، افسردگی و اضطراب می‌شوند. این افراد ممکن است برای غلبه بر کمبود اعتماد به نفس به عادت‌هایی نظیر مصرف الکل و مواد مخدر روی بیاورند.

از علائم دیگر افراد با اعتماد به نفس پایین این است که به راحتی نظرات خود را در مقابل دیگران بیان نمی‌کنند و معمولاً خود را موافق جمع نشان می‌دهند. این افراد تمرکز بسیاری بر رفتار خودشان داشته و نگران مورد قضاوت قرار گرفتن از جانب اطرافیانشان هستند. این افراد در روابط احساسی‌شان نیز دچار مشکل می‌شوند؛ به طور مثال هر چیزی را ممکن است به خودشان بگیرند، اگر شریک احساسی‌شان به آن‌ها بگوید که میخواهد کمی تنها باشد، ممکن است تصور کنند شریکشان آن‌ها را دوست نداشته یا توجه کافی به آن‌ها ندارد و با این که او چنین منظوری نداشته‌، با برخوردهای شدیدی مواجه شود.

دلایل کمبود اعتماد به نفس

عوامل مختلفی در ایجاد اعتماد به نفس پایین نقش دارند که از جمله آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ژنتیک و خلق و خو

ژنتیک در میزان ترشح هورمون‌های افزایش دهنده اعتماد به نفس نظیر سروتونین می‌تواند تاثیرگذار باشد. ۲۵ الی ۵۰ درصد ویژگی‌های شخصیتی به عوامل ارثی وابسته است. اگر شما به صورت ذاتی به خصوص در موقعیت‌های ناشناخته فردی محتاط هستید، ممکن است بیشتر از سایر افراد “اجتناب رفتاری” داشته باشید. در این صورت ممکن است به نظر برسد اعتماد به نفس پایینی دارید.

تجربیات زندگی

آسیب‌ و سوء استفاده جسمی و احساسی می‌تواند بر احساس ارزشمندی افراد تأثیر بگذارد. علاوه بر آن شیوه تربیت والدین نیز در میزان اعتماد به نفس موثر است. به طور مثال اگر والدینی داشته باشید که مرتب شما را با دیگران مقایسه کنند و دستاوردهای شما را کوچک جلوه دهند، اعتماد به نفس شما آسیب می‌بیند. همچنین مشکلات روانی والدین یا سوء مصرف مواد در آن‌ها نیز می‌تواند آسیب‌زا باشد.

مسخره شدن در دوران کودکی به دلیل ویژگی‌های ظاهری، هوش یا توانایی‌های ورزشی بر اعتماد به نفس تأثیر می‌گذارد. این موضوع تنها مختص کودکی نیست، بلکه در بزرگسالی نیز تحقیر شدن در محل کار یا توسط اشخاص دیگر می‌تواند در میزان دنبال کردن خواسته‌ها و عملکرد تاثیرگذار باشد.

از دیگر مواردی که در این گروه قرار می‌گیرد، جنسیت است. تحقیقات نشان داده است که خانم‌ها بیشتر از آقایان نگران این هستند که چطور به نظر می‌رسند و به همین خاطر کم‌تر خود را در معرض ریسک قرار می‌دهند. البته ویژگی‌های نژادی و فرهنگی نیز می‌تواند بر این موضوع تأثیر بگذارد. اگر شما در فرهنگی تربیت شوید که در معرض تبعیض جنسیتی قرار بگیرید، ممکن است پیام‌های اشتباه در خصوص توانایی‌های بالقوه و قابلیت‌های خود دریافت نمایید.

باورهای اشتباه

یکی از الگوهای اشتباه که بر میزان اعتماد به نفس تأثیر می‌گذارد ایده‌آل گرایی است. اگر فرد تصور کند که قبل از هر اقدامی باید همه جوانب را در نظر بگیرید و با آمادگی کامل برای هر چیزی اقدام نماید، ممکن است از انجام بسیاری از کارها اجتناب کند و خود را از بسیاری جهات محروم نماید.

جهان اطراف ما

غالبا رسانه‌ها این پیام را به افراد می‌دهند که چیزی کم دارند تا بتوانند محصولات و خدمات خود را به آن‌ها بفروشند. آن‌ها کاری می‌کنند که شما احساس بدی نسبت به خودتان داشته باشید و ویژگی‌هایی را که تا قبل بد نمی‌دانستید یا اصلا نمی‌دیدید به عنوان مشکل قلمداد کنید. استفاده فراگیر شبکه‌های اجتماعی نیز تأثیر مخربی بر اعتماد به نفس افراد می‌گذارد زیرا هیچکس ویژگی‌های منفی خود را به اشتراک نمی‌گذارد و این تصور برای افراد ایجاد می‌شود که زندگی دیگران بر خلاف زندگی آن‌ها ایده‌آل است.

اضطراب و افسردگی

بسیار شایع است که اضطراب و افسردگی با مشکلات مربوط به اعتماد به نفس همراه باشد. در صورتی که به دنبال درمان اضطراب و افسردگی هستید می‌توانید بر اعتماد به نفس خود نیز کار کنید.

افزایش اعتماد به نفس

در ادامه به برخی روش‌های تقویت اعتماد به نفس اشاره شده است.

توانایی‌های خود را شناسایی کنید

همه افراد دارای مهارت‌ها و استعدادهای منحصر به فرد هستند. این مهارت‌ها می‌تواند شامل آشپزی، موسیقی، دوست خوب بودن و … باشد. افراد از انجام کارهایی که در آن‌ها توانمند هستند، احساس خوبی پیدا کرده و اعتماد به نفسشان افزایش می‌یابد.

روابط سالم بسازید

از گذراندن وقت با کسانی که شما را تحقیر می‌کنند یا پایین می‌آورند، اجتناب کنید یا به آن‌ها بگویید که رفتار آن‌ها به شما آسیب می‌زند. با کسانی وارد رابطه شوید که مثبت هستند و شما را تحسین می‌کنند.

با خودتان مهربان باشید

خودتان را قضاوت نکنید و بیش از حد بر رفتار و گفتار خود متمرکز نشوید. دلیلی ندارد که شما کامل باشید تا احترام دیگران را کسب کنید. شما با تمام ویژگی‌های مثبت و منفی‌تان قابل احترام و ارزشمند هستید؛ پس بیش از اندازه بر کامل بودن تأکید نکنید.

نه گفتن را یاد بگیرید

همان طور که گفته شد افرادی که اعتماد به نفس پایینی دارند تصور می‌کنند که باید خودشان را موافق دیگران نشان دهند و “نه” گفتن برایشان مشکل است. اما سرکوب احساسات می‌تواند آن‌ها را دچار خشم و نارضایتی کند. این افراد باید توجه داشته باشند که “نه” گفتن بر روابط تأثیر منفی نمی‌گذارد و حتی می‌تواند کمک کننده نیز باشد.

در یک کار چالش برانگیز مشارکت کنید

همه افراد انجام دادن بعضی کارها ممکن است برایشان دشوار و ترسناک باشد. اما افراد با اعتماد به نفس بالا اجازه نمی‌دهند که احساسات منفی مانع از انجام علایقشان شود. برای خودتان یک هدف مانند شرکت کردن در یک کلاس یا مناسبت اجتماعی تعیین کنید. انجام این نوع فعالیت‌ها و موفقیت در آن‌ها می‌تواند به بهبود اعتماد به نفستان کمک کند.

با یک روانشناس صحبت کنید

معمولاً افراد به سختی می‌توانند به تنهایی نقاط تاریک شخصیتشان را ببینند و آن را ریشه یابی کنند. صحبت با یک روانشناس به افراد کمک می‌کند که راحت‌تر مشکلات خود را نظیر پایین بودن اعتماد به نفس ببینند و آن را ریشه یابی کنند. در بسیاری از موارد پیدا کردن علت مشکلات می‌تواند در روند درمان بسیار کمک کننده باشد.

زمانی که افراد کلمه وابستگی ناسالم یا اعتیاد را می‌شنوند، معمولاً ذهنشان به سمت وابستگی به مواد یا الکل می‌رود. اما در واقع وابستگی ناسالم می‌تواند بسیار فراتر از وابستگی‌ به یک ماده باشد. فقط کافی است به جای کلمه “ماده” کلمه “رفتار” را قرار دهیم تا با وسعت وابستگی‌های ناسالم آشنا شویم. افراد ممکن است به غذا خوردن، قمار، رابطه جنسی، خرید کردن و… اعتیاد داشته باشند. پس به صورت کلی می‌توان گفت اعتیاد به معنای هر وابستگی ناسالم است که زندگی روزمره را مختل کرده و مشکلاتی ایجاد نماید.

در این مقاله در خصوص انواع رایج وابستگی‌های ناسالم و روش درمان آن‌ها صحبت شده است.

تشخیص وابستگی‌های ناسالم

همه افراد یکسری علایق و سرگرمی‌ها داشته که ترجیح می‌دهند ببخشی از ساعات خود را به آن اختصاص دهند. هر نوع رفتار یا علاقه به انجام کاری وابستگی ناسالم محسوب نمی‌شود. برای این که به یک عادت، وابستگی ناسالم گفته شود باید فاکتورهای زیر را در نظر گرفت:

• شخص در نتیجه وابستگی خود مبتلا به مشکلات روانی یا جسمی شود.
• شخص در روابطش در خانه یا محل کار دچار مشکل شود.
• شخص دچار پیامدهای منفی دیگر در نتیجه وابستگی شدید و انجام مکرر عمل مورد نظر شود. به طور مثال شخصی که به قمار اعتیاد دارد ممکن است که همه دارایی‌های خود را از دست داده و ورشکست شود.
• شخص علیرغم این پیامدهای منفی نتواند از وابستگی خود دست بکشد.

انواع وابستگی ناسالم

کارشناسان بر سر این که بعضی از رفتارها اعتیاد محسوب می‌شوند یا خیر، اتفاق نظر ندارند، اما به صورت کلی هشت مورد از وابستگی‌های ناسالم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

وابستگی به قمار

وابستگی به قمار یا اختلال قمار نوعی اعتیاد است که زندگی، شغل و خانواده فرد را به خطر می‌اندازد. غالباً کسانی که برای درمان اختلال قمار اقدام می‌کنند، مشکل قانونی پیدا کرده یا ورشکست شده‌اند. وابستگی به قمار مانند اعتیاد به مواد یا الکل است و همان ناحیه از مغز را درگیر می‌کند.

وابستگی به رابطه جنسی

اگرچه رابطه جنسی می‌تواند آرامش، صمیمیت و لذت ایجاد کند اما اعتیاد به آن می‌تواند مشکل‌آفرین باشد. افراد وابسته به رابطه جنسی برای ارضای هوس‌ها و نیازهای خود بیش از اندازه پیشروی کرده و عواقب و مشکلاتی را که برای خود یا طرف مقابل ممکن است ایجاد نمایند، در نظر نمی‌گیرند. این افراد زمان زیادی را برای برنامه ریزی رابطه جنسی یا انجام رابطه جنسی اختصاص می‌دهند که در ازای آن ممکن است شغل، روابط خانوادگی یا تقابلات اجتماعی آن‌‌ها تحت‌الشعاع قرار بگیرد. فرد وابسته به رابطه جنسی حتی ممکن است هزینه مادی بسیاری برای ارضای نیازهای خود صرف کند.

وابستگی به اینترنت

اکثر کارشناسان وابستگی به اینترنت را اختلال در نظر نمی‌گیرند با این حال این اعتیاد می‌تواند از کنترل خارج شده و مشکلاتی برای فرد در خانه یا محل کار ایجاد کند. همچنین بعضی از تحقیقات نشان داده است که وابستگی به اینترنت بر نواحی از مغز اثر می‌گذارد. وابستگی به اینترنت در ۶ الی ۱۴ درصد کاربران اینترنت ممکن است ایجاد شود.

وابستگی به خرید

خرید کردن یکی دیگر از رفتارهایی است که ممکن است از کنترل خارج شده و تبدیل به وابستگی ناسالم شود. آیا شما برای رهایی از حس بد خرید می‌کنید، اما بعد از آن دچار پشیمانی می‌شوید؟ اگر چنین است ممکن است که شما معتاد به خرید باشید. تحقیقات نشان داده که این نوع اعتیاد در خانم‌ها بیشتر از آقایان ایجاد می‌شود و ممکن است مشکلات فردی و یا مالی ایجاد نماید.

وابستگی به بازی کامپیوتری

وابستگی به بازی‌های کامپیوتری در پسرها و آقایان بیشتر از خانم‌ها به وجود می‌آید. در یک مطالعه نشان داده شده که ۱۰ درصد کسانی که سن ۸ تا ۱۸ سال دارند و به بازی کامپیوتری علاقه دارند، دچار وابستگی شده و بازی برایشان ورای تخیل بوده و تبدیل به واقعیت زندگی‌شان می‌شود.

وابستگی به عمل زیبایی

بعضی از افراد به شکل وسواس گونه به دنبال عمل زیبایی هستند و از یک دکتر به یک دکتر دیگر می‌روند تا متخصص پوست یا جراح پلاستیکی را پیدا کنند تا با آن‌ها همراه شود. این افراد از ظاهر خود حتی با عمل‌های زیبایی مکرر رضایت پیدا نکرده و خودشان را زشت می‌بینند. این وابستگی در نتیجه اختلال بدریخت انگاری بدن ایجاد می‌شود.

وابستگی به غذا

برای مدت زیادی کارشناسان تحقیق می‌کردند که آیا وابستگی به غذا یک اعتیاد است یا یک اختلال که در نتیجه یک عارضه دیگر ایجاد می‌شود. اما در واقع پرخوری یا وابستگی به غذا یک اعتیاد است که در ۳ درصد بزرگ‌سالان در آمریکا وجود دارد. علائم این اعتیاد شامل پرخوری برای رهایی از احساسات منفی، پرخوری زمان تنهایی و پشیمانی بعد از پرخوری است. علت ایجاد وابستگی به غذا هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما احتمالاً این وابستگی با افسردگی مرتبط باشد.

وابستگی به رفتارهای پرخطر

کسانی که به دنبال ماجراجویی و هیجان هستند، علائمی شبیه به افراد معتاد به مواد مخدر بروز می‌دهند. این افراد با انجام کارهای پر‌خطر مانند کوهنوردی، پرش در آسمان و … یک میزان هیجان به دست می‌آورند. اما به مرور زمان این افراد برای کسب همان میزان هیجان باید فعالیت پرخطرتری انجام دهند. انجام این فعالیت‌ها باعث ترشح مواد و هورمون‌هایی در بدن شده که در زمان مصرف مواد اعتیادآور در بدن تولید می‌شود.

رهایی از وابستگی‌های ناسالم

همان طور که گفته شد وابستگی‌های ناسالم و اعتیاد شامل طیف وسیعی است که می‌تواند از موارد مشخص مانند اعتیاد به هروئین یا کوکائین تا وابستگی به خرید، غذا و … گسترده باشد. در ادامه مراحل درمان وابستگی‌های ناسالم آورده شده است.

شناسایی وابستگی

در مرحله اول فرد باید وابستگی ناسالم خود را شناسایی کند. بعضی از افراد اعتیاد یا وابستگی خود را علیرغم گوشزد اطرافیان انکار می‌کنند، اما باید گفت که اولین مرحله درمان، پذیرش و اعتراف به اعتیاد است.

اجتناب از محرک‌ها

رفتارهای اجباری در نتیجه محرک‌های درونی یا بیرونی ایجاد می‌شوند. فرد وابسته باید تشخیص دهد که چه محرکی او را به تکرار عادت خود مجبور می‌کند. این محرک‌ها می‌تواند شامل خشم، تنهایی، خستگی، استرس، افسردگی، گرسنگی و … باشد. زمانی که فرد بتواند محرک خود را شناسایی کند، تنها کاری که لازم است قطع ارتباط میان محرک و رفتار اجباری است. به طور مثال اگر محرک فرد استرس است، در موقعیت استرس‌زا به جای رفتار اجباری، با یک دوست تماس بگیرد، نفس عمیق بکشد و یا قدم بزند.

تمرین کنترل ذهن و حضور در لحظه حاضر

معمولاً در زمان تنش، صدای ذهن فرد را به انجام رفتار اجباری وا می‌دارد. تکنیک‌های کنترل ذهن به افراد کمک می‌کند که صدای ذهن خود را خاموش کنند و با شروع محرک، به سراغ وابستگی و اعتیاد خود نروند. از تکنیک‌های کنترل ذهن و حضور در لحظه می‌توان به یوگا و مراقبه اشاره کرد.

پیدا کردن ریشه مشکل

شما ممکن است برای رهایی از یک رفتار یا مشکل، به یک رفتار دیگر اعتیاد پیدا کنید. به طور مثال ممکن است برای رهایی از وابستگی به الکل، به کار زیاد یا پرخوری رو بیاورید. اما این راه‌حل مشکل شما را حل نکرده و تنها از یک دام به دام دیگری می‌افتید. در غالب موارد علت اعتیاد شما ریشه در مسائل درونی دارد که لازم است شناسایی شود.

با یک روانشناس صحبت کنید

صحبت با یک روانشناس مجرب به شما کمک می‌کند که محرک رفتار اجباری خود را پیدا کرده و با استفاده از راه‌کارهای مناسب در جهت قطع ارتباط میان محرک و رفتار اجباری قدم بردارید. همچنین روانشناس به شما کمک می‌کند که ریشه درونی مشکل خود را شناسایی کرده و به شناخت بهتری نسبت به خود و موقعیتتان برسید.