آیا به خود سرزنشی مبتلا هستید؟
ارائه من خیلی بد بود. من برای این شغل مناسب نیستم. حرفی که زدم خیلی احمقانه بود. حتما مردم فکر می‌کنند من احمق هستم. من پدر یا مادر بدی هستم. من در این لباس خیلی چاق به نظر میرسم.
ممکن است هر کدام از ما جملات بالا را بارها به خودمان گفته باشیم. این جملات مثال‌هایی از خود سرزنشی است که نشخوار آن‌ها می‌تواند آسیب‌های فراوان برای فرد ایجاد نماید. اگرچه بررسی رفتار، گفتار و عملکرد می‌تواند روش سالمی برای شناسایی ضعف‌ها و شکست‌ها و در مرحله بعد غلبه بر آن‌ها باشد، اما این مسئله غالبا تبدیل به روشی برای خود تخریبی خواهد شد. از این رو در این مقاله در خصوص خود سرزنشگری، معایب و روش‌های بهبود آن صحبت شده است.
خود سرزنشی چیست؟
- خود سرزنشی به حالتی اطلاق می‌شود که فرد رفتار، گفتار یا عملکرد خود را در حوزه‌های مختلف زندگی به شیوه‌ای سخت‌گیرانه مورد بررسی و انتقاد قرار داده و موشکافی کند.
- خود سرزنشگری نوعی خصیصه شخصیتی است که در بعضی افراد ممکن است کمتر یا بیشتر باشد اما در غالب افراد گاهی اوقات دیده می‌شود.
- افراد خود سرزنشگر به میزان زیادی از شکست یا طرد شدن می‌ترسند و در غالب موارد احساس گناه زیادی را تجربه می‌کنند. آن‌ها تمایل زیادی به برقراری روابط نزدیک با دیگران ندارند و سایر فعالیت‌های خود را به روابط اجتماعی‌شان ترجیح می‌دهند.
چرا افراد به خود سرزنشی مبتلا می‌شوند؟
خود سرزنشی معمولا از روابط اولیه ما یعنی رابطه با پدر و مادر نشات می‌گیرد. غالبا کودکانی که والدین آن‌ها افرادی کنترل‌گر بوده‌اند به بزرگ‌سالانی خود سرزنشگر تبدیل می‌شوند. علاوه بر آن کودکانی که مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند در بزرگ‌سالی دچار خود سرزنشی بیشتری می‌شوند.
عواقب خود سرزنشی چیست؟
خود سرزنشی منجر به عواقب منفی بسیاری می‌شود؛ به طور مثال افراد خود سرزنشگر:
- در طول روز بیشتر احساسات منفی دارند تا احساسات مثبت؛
- به احتمال بیشتری دچار افسردگی و سایر اختلالات روانی نظیر اختلالات اضطرابی و پرخوری عصبی می‌شوند و
- از روش فرار برای برخورد با مشکلاتشان استفاده می‌کنند و زمانی که ناراحت می‌شوند کمتر به دنبال دریافت حمایت از دیگران هستند.
چرا به خود سرزنشی ادامه می‌دهیم با وجود این که ناراحت می‌شویم؟
زمانی که کودک بودیم به دنبال روش‌هایی بودیم که کمتر مورد سرزنش والدینمان قرار بگیریم. به طور مثال اگر والدینمان از ما بابت عملکرد ضعیف در مدرسه انتقاد می‌کردند این موضوع که ما خودمان را سرزنش کنیم کمک کننده بوده و باعث میشد که:
۱) تلاش بیشتری داشته باشیم تا والدینمان انتقاد کمتری از ما داشته باشند؛
۲) والدین متوجه می‌شدند که ما خودمان را سرزنش می‌کنیم و دیگر نیازی نیست که آن‌ها هم ما را سرزنش کنند و
۳) هر انتقادی از طرف پدر و مادر باعث ناراحتی کمتری میشد چرا که ما قبل از آن با خود سرزنشی حس خودم را بد کرده بودیم.
خود سرزنشی جنبه‌های مثبت دیگری نیز می‌تواند داشته باشد. افلاطون خود سرزنشی را روشی برای تشخیص محدودیت‌ها و تعصبات فردی می‌شناخت و ارسطو نیز اعتقاد داشت که خود سرزنشی می‌تواند راه رسیدن به خوشحالی را با کمک به مردم در انتخاب میزان مناسبی از لذت نشان دهد. در جامعه امروز نیز روش‌های صحیحی در خصوص انتقاد از خود وجود دارد که به افراد کمک می‌کند که چیزهایی را در مورد خودشان که مایل به تغییر یا بهبود آن هستند، بشناسند و قدم‌های محکمی برای رسیدن به اهدافشان بردارند.
به صورت کلی تحقیقات نشان داده است که ما خودمان را مورد سرزنش قرار می‌دهیم چون:
- در قدم اول خود سرزنشی می‌تواند یک راهکار کمک کننده باشد؛
- ما تصور می‌کنیم که خود سرزنشی می‌تواند اتفاقی را که رخ داده است، تغییر دهد با وجود این که گذشته قابل تغییر نیست؛
- ما نگران می‌شویم که اگر خودمان را سرزنش نکنیم ممکن است تبدیل به شخصی شویم که دوست نداریم یا نتوانیم خودمان را به استانداردهای غالب افراد برسانیم و یا
- ما دوست داریم که رفتارمان را متناسب با علایق خود و دیگران تغییر دهیم.
اگر نگاه دقیق‌تری به این موضوع داشته باشیم متوجه می‌شویم که اگرچه خود سرزنشی می‌تواند مزایایی داشته باشد اما معایب آن به مراتب بیشتر است. ممکن است شما تصور کنید که خود سرزنشی می‌تواند باعث تغییر رفتار در آینده شود اما تحقیقات نشان داده است که در واقع عدم سرزنش خود و داشتن حس دلسوزانه و مهربانانه به خود می‌تواند منجر به تغییر رفتار شود.
چگونه میتوانیم خود سرزنشی کمتری داشته باشیم؟
- در قدم اول لازم است بدانید که خود سرزنشی با اهداف و دلایل خاصی در زندگی ایجاد شده پس خودتان را به خاطر خود سرزنشی سرزنش نکنید.
- بهتر است عمیق‌تر به خود سرزنشی و دلیل نهفته پشت آن فکر کنیم. آیا قسمتی از وجود ما دچار ترس، عصبانیت، خجالت‌زدگی یا ناراحتی است؟ شما می‌توانید یاد بگیرید که احساسات خود را ببینید و نسبت به آن‌ها سخت‌گیر نباشید.
- میتوانیم سعی کنیم که به دیالوگ‌های درونی‌مان زمانی که سخت‌گیرانه و انتقادی می‌شود، توجه بیشتری داشته باشیم. گاهی اوقات علت عصبانیت و اضطرابمان به خاطر حمله صدای درونمان است. در این شرایط کنترل ذهن و مراقبه می‌تواند روشی کمک کننده برای رهایی از سرزنش باشد.
- ما میتوانیم صدای درونمان را به چالش بکشیم و به طور مثال در حالی که او می‌گوید که ارائه ما افتضاح بوده در پاسخ بگوییم که آن‌قدرها هم بد نبوده و مشخص است که بعضی افراد از آن لذت برده‌اند.
- ما میتوانیم یاد بگیریم که با خودمان مهربان‌تر باشیم و مثل یک دوست با خودمان صحبت کنیم. به طور مثال من برای کارم زمان زیادی اختصاص دادم اما آن طور که دوست داشتم پیش نرفت، پس این منطقی است که راجع به آن احساس خوبی نداشته باشم.
مشاوره خود سرزنشی
همان طور که گفته شد خود سرزنشی می‌تواند احساسات منفی بسیاری در زندگی ما ایجاد نماید و نگذارد از موقعیت‌هایمان آن طور که باید لذت ببریم. در این شرایط صحبت با مشاور و روانشناس می‌تواند بسیار کمک کننده باشد و به ما در رسیدن به خودآگاهی بیشتر نسبت به عواطف و احساساتمان کمک کند. با رسیدن به خودآگاهی و شناخت احساسات مخفی شده پشت خود سرزنشی، تله‌های ذهنی ما دیگر نمی‌تواند مانند قبل کنترل ذهنمان را در دست بگیرد. جلسات مشاوره همچنین کمک می‌کند که خودمان را بیشتر از قبل دوست داشته باشیم و با مهربانی بیشتری عملکرد خود را مورد بررسی قرار دهیم.
منبع: Psychologytoday
