روانشناسی کودکان
روانشناسی ترس کودک
شکل گیری هراس یا ترس از ابتدای زندگی کودک با او همراه می‌شود و می‌توان شاهد ترس در موقعیت‌های متفاوت مانند روبرو شدن با افراد غریبه، اشیای جدید یا موقعیت‌های غیر معمول بود. ترس از تاریکی برای کودک معادل تنهایی است و کودک معمولاً در تاریکی از چیزی که در تاریکی وجود دارد و ناشناخته است می‌ترسد همچنین در خلال سال‌های پیش دبستانی ترس از حیواناتی که گاز می‌گیرند در کودکان ایجاد می‌شود همچنین ترس از رعد و برق، آسانسور، ماشین، غول، شبح، تنهایی، مکان های وسیع و…به وجود می‌آید. هنگامی‌که کودک بزرگ‌تر می‌شود در حدود هشت‌سالگی هراس از مرگ بروز می‌کند که در روانشناسی کودک به این نکته اشاره می‌شود که ترس اصلی ترس از مرگ مادر است که زیربنای آن اضطراب جدایی است.
- واکنش مناسب والدین در برابر این گونه ترس ها چگونه باید باشد؟
- والدین چگونه باید ترس های موجه را از غیر موجه در سنین مختلف را تشخیص بدهند؟
- آیا ترس های خود والدین و محیطی که کودک در آن پرورش یافته، تأثیری در به وجود آمدن هراس دارد؟
روانشناسی استرس و اضطراب کودک
شیوه های بیان اضطراب در روانشناسی کودک به این شکل است که یا در رفتار ظاهری اش، هیچ گونه ترس و اضطرابی مشاهده نمی‌شود اما به صورت دائم از مکانیزم های اجتناب و گریز استفاده می‌کند مثلاً با بچه ها بازی نمی‌کند و یا سمت کسی نمی‌روند. پاره‌ای دیگر از کودکان اضطراب و استرس خود را نشان می‌دهند مثلاً دائم جیغ می‌زنند و خیلی حساس و زود رنج هستند. به طور کلی استرس و اضطراب در کودکان یا به شکل حاد است یعنی به‌صورت یک‌دفعه نشان داده می‌شود و یا به‌صورت مزمن و زمان‌دار است و به شکل یک ناراحتی کم و بیش دائم همراه با کودک است.
- نحوه برخورد والدین با کودکان خود در زمان تنیدگی و استرس چگونه باید باشد؟
- والدین تا چه اندازه از اضطراب کودکشان آگاهی دارند؟
- اگر کودکان احساس گناهکاری، یا احساس درست انجام ندادن یا بد انجام دادن کار، یا احساس تأیید نشدن توسط دیگران را دارند نشانه ای از وجود استرس و اضطراب در آنان است.
- آیا نگرانی های اضطراب آمیز کودکان درباره اطرافیان همراه با نشخوار فکری، مشاهده شده است؟
روانشناسی کودک لجباز
لجبازی یا نافرمانی کودک به مفهومی گفته می‌شود که کودک در برابر خواست‌ها و انتظارات والدین به انحا مختلف سرپیچی می‌کند. این سر پیچی‌ها به اشکالی چون: گریه کردن، جیغ و داد کردن، به کار بردن الفاظ زشت و… صورت می‌گیرد روانشناسی کودک دلایل گوناگونی را برای این نوع واکنش‌های نامطلوب، عنوان نموده است که تشخیص درست علت این لجبازی در روند بهبود این رفتارهای ناسازگار بسیار ضروری است. روان‌شناس کودک ضمن تشخیص صحیح علت، با به کار بردن متدهای تخصصی، در درمان و بهبود این واکنش‌ها به والدین کمک می‌کند.
- علت لجبازی کودکان در سنین مختلف چیست؟
- آیا گاهی لجبازی‌های کودک را می‌توان به‌عنوان یک نوع اختلال رشدی عنوان کرد؟
- بهترین روش رفتاری والدین در بهبود این نوع رفتارها چه روشی می‌تواند باشد.
مهارت‌های ارتباطی در کودکان
کودک در مراحل مختلف رشدی به گونه‌های متفاوتی با محیط پیرامون خود ارتباط برقرار می‌کند. از رفتارهای ارتباطی غریزی مثله مکیدن، گریه کردن در بدو تولد تا؛ به کار بردن مهارت‌های پیچیده‌تر کلامی و… در روانشناسی کودک نیز یادگیری مهارت ارتباطی بسیار ضروری است؛ زیرا کودک به وسیله دست‌یابی به این مهارت‌ها می‌تواند به نحوی مؤثر، با محیط و دیگران ارتباط برقرار کند؛ و باعث بروز واکنش‌های سازنده در اطرافیان شود. یادگیری این مهارت‌ها در روانشناسی کودک به عنوان کلید رشد شخصیت اجتماعی کودک محسوب می‌شود.
- مهارت‌های ارتباطی کودک به چه مهارت‌هایی گفته می‌شود؟
- نقش والدین در دست‌یابی کودک به این مهارت‌ها چگونه است؟
- در هر مرحله از رشد کودک، دست‌یابی به کدام مهارت ضروری بوده و نشانه سلامت شناختی کودک است
روانشناسی کودکان خجالتی
احساس خجالت و کم رویی احساسی دوسویه هست، احساسی مرکب از هیجان ها، ترس، علاقه، تنش و میل به اضطراب. بیشتر کودکان در شرایط مختلف احساس خجالت و کمرویی می‌کنند، اما کودکانی این مشکل را به صورت حاد تجربه می‌کنند و در تمام اوقات زندگی‌شان احساس خجالت و شرمساری می‌کنند، این احساس نه تنها می‌تواند بر رشد اجتماعی کودک تأثیر منفی بجای بگذارد بلکه می‌تواند موجب کاهش عملکرد یادگیری و آموزشی شود. احساس خجالت و کمرویی می‌تواند هم برای والدین و هم برای خود کودک دردآور و ناراحت کننده باشد؛ اما می‌توان با کمک روانشناسان کودک و جلسات درمان آن را حل کنیم.
مشاوران تلفنی می‌توانند با توصیه‌هایی برای مدل رفتاری که والدین می‌توانند با کودک خود داشته باشند و آموزش بازی‌هایی که ترس کودک را برای حضور در جمع کاهش دهد، کمک بسزایی در این راستا انجام دهند.
- چرا کودکان خجالتی می‌شوند؟
- آیا می‌توان به فرزند خجالتی خود کمک کرد؟
- آیا نیاز هست خجالتی بودن را به شکل جدی بررسی کرد؟
- چگونه می‌توان کودک خجالتی را اجتماعی کنیم؟
روانشناسی پرخاشگری کودک
پرخاشگری یک نوع رفتاری است که از خشم و عصبانیت سرچشمه می‌گیرد. خشم و عصبانیت بخشی از زندگی ماست، احساسی که هر کودکی آن را به گونه ای تجربه می‌کند. درواقع نوعی برانگیختگی و هیجان شدید هنگام روبرو شدن با محرک های نامناسب محیطی است؛ اما گاهی این رفتارها شکلی به خود می‌گیرد که باعث برون ریزی نابهنجار می‌شود که از آن به‌عنوان پرخاشگری یاد می‌شود. رفتار پرخاشگرانه می‌تواند باعث آسیب جسمی یا عاطفی به خود و دیگران هم شود.
در روانشناسی کودک برای کودکان پرخاشگر جلسات درمان توصیه می‌شود که درمانگر با نقاشی، داستان و بازی علت خشم کودک را پیدا کند تا بتواند به کودک کمک کند. در مواردی هم پدر و مادر می‌توانند با صحبت با روانشناسان کودک راهکارهایی برای کنترل خشم کودک و رفتار درست با آن‌ها را بیابند.
- چرا کودک پرخاشگر می‌شود؟
- با کودکان پرخاشگر چگونه رفتار کنیم؟
- آیا اگر پرخاشگری درمان نشود در آینده ادامه می‌یابد؟
روانشناسی کودک بیش فعال
بیش فعالی یا نقص در توجه و تمرکز ازجمله اختلال‌های شایع در کودکان است که آن را بانام اختصاری ADHD می‌شناسند. روانشناسان کودک آن را به نام‌های بازداری اراده، آسیب دیدگی مغزی اندک، فزون کنشی و … نیز خوانده‌اند. در یک تعریف جامع این اختلال عبارت است از الگوی پایدار بیش فعالی و نقص در توجه و تمرکز که نسبت آن بیش از حد طبیعی برای یک کودک در روند رشد است.
- علائم تشخیص بیش فعالی چیست؟
- آیا این بیماری علائم مختلفی دارد؟
- بهترین سن تشخیص آن چند سالگی است؟
روش های تشویق و تنبیه کودکان
تشویق و تنبیه دو وسیله مؤثر در شیوه فرزند پروری والدین محسوب می‌شوند که می‌توان از آن‌ها به منظور کاهش رفتار نامناسب و بعضاً خطرآفرین و همچنین آموزش رفتارهای مناسب و موردپسند استفاده کرد. روانشناسان کودک به منظور شکل‌دهی و تثبیت رفتارهای صحیح از تشویق و تنبیه به اشکال متفاوت بهره می‌برند.
- سن مناسب استفاده از تشویق و تنبیه در تربیت فرزند چندسالگی است؟
- تفاوت بین باج دادن به کودک و تشویق او در چیست؟
- چه برخوردی به صورت غیرارادی باعث تقویت های رفتاری در کودکان می‌شود؟
روانشناسی عدم تمرکز کودکان
وقتی کودکی در انجام برخی فعالیت ها پایداری ندارد، والدین نسبت به عدم تمرکز او شاکی می‌شوند. روان‌شناس کودک بهتر است در جریان اخلاق و رفتارهای کودک قرار گیرد و تشخیص دهد که تمرکز کودک در کدام حیطه صرف می‌شود. روان‌شناس کودک با تعیین و تبیین آستانه تمرکز کودک برای برقراری تمرکز، جهت دادن به تمرکز و افزایش مدت تمرکز مفید کودک روش‌های مؤثر را پیشنهاد می‌کند.
- فرزندم با تمرکز محدود از پس تکالیف مدرسه‌اش بر نمی‌آید.
- چه کاری انجام دهم تا پسرم بیشتر پای بازی با همسالانش بماند؟
- دخترم روز قبل از امتحانش نمی‌تواند درس بخواند و ساعت ها گریه می‌کند.
روانشناسی جنسی کودکان
از آنجایی که کودکان دنیای ناهشیار قوی دارند، علاوه بر رفتارهای جنسی، تکانه‌های مبهم جنسی دارند که والدین از پس آن‌ها برنمی‌آیند؛ و بهتر است که حتماً با روام شناس مشورت کنند. کودکان چه دختر و چه پسر باشند در مواجهه با اطلاعات همسالان، رفتارهای بزرگ‌ترها و محتوای قصه‌ها و کارتون‌ها اثر می‌پذیرند. کودکان درگیر ابهامات و سؤالات، احساس ترس و وحشت می‌شوند و میل به تجربه برخی رفتارها دارند. روان‌شناس با مطرح‌شدن برخی سؤالات زیر نگرانی‌های والدین را تحلیل می‌کند.
- دختر ۶ ساله ای دارم که تنهایی وارد سرویس حمام و توالت نمی‌شود!
- پسرم ۳ ساله است و با کف پای همه بازی می‌کند!
- متوجه شدم که فرزندم با خواهرزاده‌ام در مورد اندام‌های جنسی‌شان حرف می‌زنند.
- دخترم در مورد عضو جنسی‌اش کنجکاوی نشان می‌دهد و این مرا آشفته می‌کند.
روشناسی کودک ۲ تا ۶ سال
مراحل رشد در اکثر کودکان وجود دارد و دارای ویژگی‌های مشترک است که با گذشتن از هر مرحله کودک از نظر شناختی به مرحله بالاتری می‌رسد، والدین بهتر است از شرایط رشدی و توقعات و روانشناسی کودک در هر رده سنی اطلاع داشته باشند و با رفتارهای نادرست باعث تثبیت در یک مرحله رشد نشوند، کودکان ۲ تا ۶ سال در مرحله پیش عملیاتی هستند معمولاً خودمحورند و دارای منطق متفاوت با افراد بزرگ‌سال می‌باشند و حرف بزرگ‌سالان را متوجه نمی‌شوند کودکان در این سن تصور می‌کنند که هر چیزی جان دارد مثل اسباب‌بازی و … . همچنین کودک وقتی آن شی یا فرد را نمی‌بینند نمی‌تواند به این تصور برسد که وجود دارد بدین معنی که فقط چیزی وجود دارد که می‌بیند در این دوره معمولاً اضطراب دل‌بستگی شکل می‌گیرد و معمولاً این اضطراب به همراه خود اختلالات خوردن و اختلالات دفعی را می‌آورد کودک در این سن نسبت به هر آنچه قبلاً می‌دیده و برای مدتی نمی‌بیند به این فکر می‌رسد که دیگر آن را ازدست‌داده این موضوع وقتی می‌تواند باعث ایجاد مشکل شود که کودک برای مدتی پدر یا مادر خود را نبیند فکر می‌کند آن‌ها را ازدست‌داده و این احساس فقدان باعث واکنش اضطرابی می‌شود در اینجا اهمیت روانشناسی کودک مشخص می‌شود.
از اختلالات این دوره می‌توان به اختلالات اضطرابی مانند تیک‌های عصبی، اضطراب دل‌بستگی، ناخن جویدن، اختلالات خوردن، اختلالات دفعی، اختلالات خواب و با اواخر این دوره شاهد بیش فعالی و پرخاشگری هستیم روانشناسی کودک مبتنی بر تربیت جنسی در این دوره ضروری است.
- آیا سبک‌های فرزند پروری والدین روی شکل‌گیری شخصیت کودک تأثیر دارد؟
- آیا استرس مادر باعث افزایش اضطراب دل‌بستگی کودک می‌شود؟
- تنبیه نادرست و منفی چه پیامدهایی در لجبازی کودک دارد؟
روانشناسی کودک ۶ تا ۱۲ سال
کودک در این سنین خصوصیات جسمانی، شناختی، هیجانی و رفتاری کودک را در برمی‌گیرد، کودک وارد مرحله عملیات عینی می‌شود و به سمت مسئولیت‌پذیری و مستقل شدن پیش می‌روند علاوه بر خود نیازها و علایق دیگران را هم در نظر می‌گیرند و دارای ریسک‌پذیری بالایی هستند، ممکن است این خودمختاری و تمایل به استقلال و ابراز وجود باعث به وجود آمدن رفتارهای منفی شود مانند نافرمانی نسبت به حرف‌های والدین و نشان دادن مخالفت و رفتارهای منفی مثل پرخاشگری و لجبازی می‌شود، امتناع از مدرسه رفتن، شب‌ادراری، بیش فعالی، اختلالات یادگیری، مخالفت با صاحبان قدرت، نافرمانی مقابله‌ای، لالی موقعیتی، لکنت زبان، اختلالات اضطرابی به شکل وسواس، اختلالات خلقی مانند افسردگی به‌صورت پرخاشگری و مشکلات عزت‌نفس، روانشناسی کودک به نقش مهم والدین و عکس‌العمل‌های آن‌ها نسبت به شیوع این اختلالات و تداوم آن می‌پردازد همچنین برای درمان بر نقش مهم خانواده تأکید می‌کند.
- آیا ترس کودک از والدین باعث کاهش نافرمانی و لجبازی‌اش می‌شود؟
- آگاهی مادر از مراحل رشد کودک چطور می‌تواند باعث پیشگیری به‌موقع از مشکلات دوران کودکی شود؟
