عاطفه به معنای تظاهر بیرونی احساسات درونی است که در بیشتر افراد این تظاهر با شرایط پیش آمده همخوانی دارد؛ به طور مثال اگر به شما خبر فوت یکی از دوستان داده شود، شما ناراحت شده و ممکن است گریه کنید. در این حالت تظاهر بیرونی احساسات شما ناراحتی است که با شرایط همخوانی دارد. در بعضی از افراد تظاهر بیرونی احساس با شرایط پیش آمده همخوانی ندارد که در این حالت اصطلاحا گفته می‌شود فرد دچار عاطفه نامتناسب (inappropriate affect) است. فرد مبتلا ممکن است در شرایطی که از او انتظار می‌رود احساسات خود را بیان نکند؛ به طور مثال در هنگام مصیبت به جای ناراحتی، خوشحال به نظر برسد و بخندد.
عاطفه نامتناسب می‌تواند نشان دهنده‌ی یک بیماری زمینه‌ای دیگر باشد البته گاهی اوقات نیز به عنوان یک اختلال مستقل بروز پیدا می‌کند. در ادامه در خصوص نشانه‌ها، علت ایجاد و درمان عاطفه نامتناسب صحبت شده است.
علت ایجاد عاطفه نامتناسب
این عارضه به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود که شامل:
آسیب مغز یا اختلال در عملکرد سیستم عصبی
عاطفه نامتناسب می‌تواند بر اثر آسیب فیزیکی مغز نظیر تومور مغزی ایجاد شود که در این حالت مناطق درگیر شامل سیستم لیمبیک، قشر سینگولات قدامی و قشر جلوی پیشانی می‌باشد.
اسکیزوفرنی و سایر بیماری‌های روانشناختی
دومین علت شایع عاطفه نامتناسب می‌تواند اختلالات روانی شامل افسردگی، اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی و اختلال پس از سانحه باشد. این افراد معمولا توانایی ابراز احساس دارند اما نمی‌توانند احساسات خود را به شکل متناسب بروز دهند زیرا احساسات آن‌ها ناشی از توهمات و فرضیات اشتباه است. در اسکیزوفرنی عاطفه نامتناسب ممکن است به شکل کاهش احساسات و بی‌تفاوتی بروز پیدا کند که در این حالت عاطفه سطحی یا flat affect نامیده می‌شود.
مصرف داروهای درمان اختلالات روانی
بر اساس مقاله‌ای که در مجله بین المللی اختلالات دوقطبی چاپ شده، عاطفه نامتناسب می‌تواند در نتیجه‌ی عوارض دارو درمان اسکیزوفرنی یا سایر اختلالات روانی ایجاد شود. اگر شما دارویی مصرف می‌کنید که باعث ایجاد این عارضه در شما شده بدون مشورت با پزشکتان مصرف داروهای خود را قطع نکنید.
سایر عوامل روانشناسی
عاطفه نامتناسب می‌تواند دلایل دیگری به جز آسیب مغز و اختلالات روانی داشته باشد. گاهی ممکن است فرد توانایی ابراز احساسات به شکل متناسب را داشته باشد اما به هر دلیلی به شکل متفاوتی احساسات خود را بروز دهد. به طور مثال یک فرد ممکن است در طول جلسه درمان زمانی که در خصوص یک شرایط سخت صحبت می‌کند، بخندد تا احساسات خود را به شکل محتاطانه کنترل کند.
تشخیص عاطفه نامتناسب
اگر نگران هستید که خودتان یا شخصی که به شما نزدیک است دچار این عارضه باشد بهترین راه برای تشخیص مراجعه به دکتر است. دکتر ممکن است شما را به متخصص مغز و اعصاب، روانپزشک یا روانشناس ارجاع دهد. برای تشخیص ابتدا آسیب فیزیکی مغز کنار گذاشته شده و وضعیت روانی فرد از طریق بررسی رفتار، نگرش، هوشیاری، قضاوت، خلق، درک و پردازش افکار مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در بیشتر مواقع عاطفه نامتناسب یک عارضه مجزا نبوده و بر اثر اختلالات دیگر ایجاد می‌شود به همین خاطر بررسی سایر اختلالات روانی بالقوه در تشخیص حائز اهمیت است. علاوه بر آن شدت عارضه نیز لازم است مورد بررسی قرار گیرد.
نشانه‌ها و علائم عاطفه نامتناسب
علائم عاطفه نامناسب بسته به مشکل زمینه‌ای و علت ایجاد می‌تواند متفاوت باشد و به شکل تغییر حالت چهره، تغییر لحن صدا و محتوای صحبت بروز پیدا کند. در ادامه به برخی از این علائم اشاره شده است:
- گریه غیرقابل کنترل زمانی که احساس ناراحتی وجود ندارد
- عدم واکنش صحیح به مسائل مختلف
- احساساتی که با واقعیت شرایط همخوانی ندارد
- خوشحال بودن به هنگام بروز مصیبت
- عصبانی شدن بدون هیچ دلیل محرک بیرونی
- کاهش احساسات یا عدم بروز احساسات مورد انتظار (نه به شکل سرکوب احساسات)
انواع عاطفه نامناسب
علائم عاطفه نامناسب می‌تواند در گروه‌های مختلفی مورد بررسی قرار بگیرد و انواع مختلف این عارضه را تشکیل دهد که شامل:
عاطفه کند (blunted affect)
این نوع بیشتر در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی و سایر بیماری‌های مربوطه دیده شده و به شکل کاهش شدت احساسات بروز پیدا می‌کند. به طور مثال فرد مبتلا ممکن است در خصوص تصادفی که امروز تجربه کرده صحبت کند بدون آن که حالت چهره‌اش نشان دهنده‌ی احساس خاصی باشد یا لحن صدایش تغییر کند.
عاطفه سرکوب شده (restricted affect)
در این حالت فرد مبتلا زمانی که در خصوص تصادف صحبت می‌کند احساسات اندکی نشان می‌دهد اما باز هم کم‌تر از حد انتظار است.
عاطفه سطحی (flat affect)
در این نوع فرد عملا هیچ احساسی نشان نمی‌دهد. در این حالت میزان احساسات کم‌تر از عاطفه کند است و فرد به طور کامل از بروز احساسات اجتناب می‌کند.
عاطفه بی‌ثبات (labile affect)
در این حالت احساسات فرد به سرعت تغییر می‌کند و هیچ ارتباطی با موقعیت و شرایط ندارد. همچنین خلق فرد مکررا و به صورت ناگهانی تغییر می‌کند و به نظر می‌رسد که فرد مبتلا کنترلی بر احساسات خود ندارد. این عارضه در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، اختلال شخصیت مرزی و بی ثباتی عاطفی بروز پیدا می‌کند.
درمان عاطفه نامتناسب
لازمه‌ی درمان موفق تشخیص صحیح علت ایجاد بیماری و اختلال زمینه‌ای است؛ از این رو مراجعه به یک متخصص با تجربه برای درمان حائز اهمیت است. روش درمان بسته به علت ایجاد بیماری می‌تواند متفاوت باشد. در بیشتر مواقع جلسات درمان برای از بین رفتن این عارضه کافی نیست و معمولا به عنوان درمان مکمل در کنار دارو درمانی تجویز می‌شود.
داروهای مورد استفاده برای درمان عاطفه نامتناسب شامل داروهای ضد روان پریشی (در صورت تشخیص اسکیزوفرنی یا روان پریشی)، داروهای ضد افسردگی و تثبیت کننده خلق (در صورت تشخیص افسردگی و سایر مشکلات مربوطه) و داروهای مورد تایید برای درمان بی ثباتی عاطفی یا Pseudobulbar affect است.
کمک به شخصی که مبتلا به عاطفه نامتناسب است
زندگی کردن با شخصی که مبتلا به عاطفه نامتناسب است می‌تواند مشکل باشد. شما ممکن است بر اثر رفتارهای او گیج شوید و ندانید چه رفتاری انجام دهید. لازم است در نظر داشته باشید که بازخوردهای منفی و انتقاد شما به فرد مبتلا می‌تواند علائم او را شدیدتر کند. بهتر است از خودتان مراقبت کنید. دریافت حمایت از افرادی که مشکل مشابه شما دارند می‌تواند کمک کننده باشد. همچنین جلسات روانشناسی به شما کمک می‌کند تا بتوانید علاوه بر کنترل و مدیریت صحیح شرایط، احساسات و نیازهای خود را نیز در نظر بگیرید.