کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) اغلب کودکانی باهوش، باانگیزه و مهربان هستند؛ اما پدر و مادری کردن برای آن‌ها و مراقبت از آن‌ها بدون چالش نیست. مشکلات رفتاری، از فراموشی انجام کارها گرفته تا بی‌اعتنایی به مسائل می‌تواند برای والدین ناامیدکننده باشد. همچنین عزت‌نفس پایین، مشکل در دوست‌یابی و فراز و نشیب‌های عاطفی از ویژگی‌های اختلال نقص توجه و بیش فعالی است. والدین در جهت کمک به فرزندانشان برای زندگی در دنیایی که معمولاً برای افرادی که دچار نقص‌ها و مشکلات روانی هستند مشکل‌ساز است، باید به‌شدت از نیازهای آن‌ها حمایت کنند. مثلاً باید آن‌ها را ترغیب کنند تا در مدرسه علایق و خواسته‌های خود را پیگیری کنند و مطمئن شوند فرزندشان موردحمایت قرار می‌گیرد و امنیت دارد.
صحبت آزادانه و راحت در مورد اختلال نقص توجه و بیش فعالی و در صورت لزوم جست‌وجو برای درمان آن می‌تواند به کودک کمک کند تا در مراحل زندگی از خود مراقبت کرده و راحت‌تر زندگی کند.
چرا کودکان دچار اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، لجوج و سرکش هستند؟
نافرمانی و لجاجت معمولاً با اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی در ارتباط است. به‌خصوص در کودکانی که علائم بیش‌فعالی در آن‌ها شدیدتر است. رفتارهای تکانشی می‌تواند منجر به واکنش‌های بی‌ملاحظه و یا پرخاشگرانه شود. همچنین عدم توانایی در کنترل هیجان و خشم نیز می‌تواند دلیل دیگری برای نافرمانی و لجاجت در این کودکان باشد. در برخی موارد کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی دچار اختلال نافرمانی (ODD) نیز می‌باشند. در این کودکان الگوی مداومی از رفتارهای منفی و خصمانه وجود دارد. این کودکان به‌طور مداوم خشم نشان می‌دهند و نافرمانی و لجاجت می‌کنند. نظم و انضباط سخت‌گیرانه معمولاً برای این افراد مؤثر نیست، در عوض تمرین شفقت و تمرکز بر مهارت سازی راهکارهایی است که توسط متخصصان توصیه می‌شود.
مؤثرترین روش انضباط برای کودک مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
نظم و انضباط منصفانه و مداوم برای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی مانند سایر کودکان سودمند است. متخصصان روشی را پیشنهاد می‌کنند که تمرکز آن بر تعیین انتظارات واضح، به‌کارگیری واکنش‌های طبیعی به رفتار کودک و اطمینان از اجرای مداوم این واکنش‌ها و تمجید از رفتارهای مثبت است. همچنین بهتر است از تنبیه کودک به دلیل رفتاری که از کنترل او خارج است خودداری کنید و در مورد رفتارهای مشکل‌ساز با او صحبت کنید تا انگیزه‌ی کودک از انجام آن را بهتر درک کنید. به‌عنوان‌مثال رفتاری که ظاهراً لجبازی و نافرمانی به نظر می‌رسد ممکن است درواقع از سرخوردگی یا اضطراب ناشی شود. پرداختن به احساساتی که در پس این رفتار وجود دارد به‌احتمال‌زیاد به کاهش تکرار آن در آینده کمک می‌کند.
تشویق عامل تغییر رفتار در کودک مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
استفاده از سیستم‌های پاداش و تشویق رسمی مانند دادن برچسب برای ایجاد انگیزه در کودک، موافقان و مخالفانی دارد. ازیک‌طرف، بسیاری از والدین دریافته‌اند که سیستم‌های پاداش و تشویق‌های مداوم به فرزندشان کمک می‌کند تا رفتارهای مشکل‌ساز را کاهش دهد. از طرف دیگر، بعضی از والدین نگران این هستند که استفاده از پاداش برای تشویق رفتار خوب شبیه به رشوه دادن است و ممکن است انگیزه‌های درونی کودک برای انجام رفتارهای خوب را کاهش دهد. اینکه از یک سیستم رسمی برای پاداش دادن استفاده کنید یک تصمیم شخصی است. همچنین می‌توانید از روش‌های دیگری مثل تشویق غافلگیرانه استفاده کنید. مثلاً یک گردش کوتاه پس از یک هفته رفتار خوب یا چند کلمه تعریف و تمجید واقعی ممکن است برای تشویق کودکان بدون کاهش انگیزه‌های درونی آن‌ها برای رفتار مناسب، کافی باشد.
دوست‌یابی در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی
متأسفانه برخی از کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی در دوست‌یابی و حفظ ارتباط دوستانه دچار مشکل هستند. این موضوع اغلب به دلیل رفتارهای پرخاشگرانه، بیش‌فعالی یا عدم تمرکز روی یک بازی یا مکالمه رخ می‌دهد. جهت کمک به کودک برای رشد مهارت‌های اجتماعی لازم است که والدین به‌آرامی اما با صراحت، رفتار مناسب را برای کودک توضیح دهند. هنگام موفقیت کودک از او تعریف و تمجید کنید و به‌جای اصرار به اینکه کودک در گروه بزرگی حضور داشته باشد سعی کنید او را تشویق کنید که بر دوستی با یک نفر تمرکز کند. کوتاه کردن زمان‌های بازی، قبل از شروع بیش‌فعالی یا از دست دادن تمرکز می‌تواند به کودکان کمک کند تا تعاملات اجتماعی را با یک نتیجه مثبت خاتمه دهند و ارتباطات اجتماعی خود را تقویت کنند.
دوستی با افراد کوچک‌تر از خود در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
این موضوع بسیار رایج است و اشکالی ندارد که کودک مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی با افراد خردسال‌تر ارتباط دوستانه برقرار کند. ازآنجاکه این اختلال نوعی تأخیر در رشد است، کودک مبتلا به آن ممکن است دریابد که افراد کوچک‌تر بیشتر به او شبیه هستند. علاوه بر این، دوستان کم سن و سال ممکن است به کودک مبتلا به بیش فعالی اجازه دهند که خود را مانند یک رهبر احساس کند که ممکن است کودک نتواند این احساس را در سایر حوزه‌ها تجربه کند. به‌ویژه اگر ازنظر اجتماعی بیشتر با افراد هم سن و سال خود در ارتباط باشد.
تقویت عزت‌نفس در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
اختلالات اضطراب در کودکان مبتلا به نقص توجه و بیش فعالی بسیار شایع است. وقتی یک کودک مضطرب در مورد کارها و رفتارهایش مدام با بازخورد منفی و انتقادی روبه‌رو شود افکار منفی به سراغ او می‌آید و باعث کاهش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس او می‌شود. والدین می‌توانند با یک ستایش و تشویق حقیقی و خالصانه در هنگام موفقیت‌های کودک به افزایش عزت‌نفس او کمک کنند. همچنین تشویق او برای پیگیری علاقه‌مندی‌های خود جهت یافتن حوزه‌هایی که در آن‌ها بهتر است نیز سودمند است. افزایش تدریجی استقلال او و اطمینان از یادگیری مهارت‌های حیاتی نیز می‌تواند به افزایش احساس صلاحیت و اعتمادبه‌نفس او کمک کند.
مشکلات خواب در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی
برخی تحقیقات نشان می‌دهد حدوداً ۷۰ درصد از کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی دارای اختلالات بالینی در خواب هستند ازجمله مشکل در به خواب رفتن، بیدار شدن مداوم در طول شب یا صبح زود بیدار شدن. کودک همچنین ممکن است در برابر خوابیدن مقاومت کند و در هنگام خواب نافرمانی کند و یا ناراحت شود. برای مقابله با مشکلات خواب، والدین باید یک برنامه منظم قبل از خواب داشته باشند و یک محیط خواب آرام با حداقل حواس‌پرتی ایجاد کنند. آن‌ها باید تلاش کنند که فرزندشان به‌طور منظم ورزش کند و رژیم غذایی سالمی داشته باشد که هر دو می‌توانند خواب را بسیار بهبود بخشند. اگر مشکلات خواب شدید باشد، والدین ممکن است تمایل داشته باشند مکمل‌های ملاتونین را امتحان کنند. به خاطر داشته باشید که داروهای محرک ممکن است خواب را مختل کنند، به‌خصوص اگر برخی دوزهای آن‌ها در ساعات انتهایی روز مصرف شود. اگر شک دارید که این موضوع ممکن است عامل مشکلات خواب در کودک شما باشد، در مورد کاهش دوز یا تغییر در برنامه‌ی مصرف آن‌ها با پزشک صحبت کنید.
منبع: Psychologytoday